De Decanije - Oud Vorden - Vroegere Joodse gemeenschap Vorden

Vroegere Joodse gemeenschap Vorden

Sinds circa 1770 woonden er Joden in Vorden, en van 1882 tot 1930 heeft hier zelfs een Joodse kerkelijke gemeente bestaan, iets waar tegenwoordig weinig meer over bekend is. Alleen de kleine Joodse begraafplaats aan de Wildenborchseweg herinnert nog aan deze opmerkelijke groep mensen.

Op deze pagina vindt u – als u naar beneden scrolt - een verzameling teksten en foto’s die een beeld geven van de Joodse Vordenaren van toen. Deze verzameling zal regelmatig worden bijgehouden. Heeft u zelf nog kennis van verhalen of afbeeldingen, dan horen wij dat graag van u via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. Zo kunnen we samen deze interessante geschiedenis aanvullen.

De Joodse begraafplaats

Voorbijgangers die een kijkje namen bij deze speciale begraafplaats konden tot voor kort slechts gissen naar de achtergrond van de mensen die hier begraven zijn, en in welke tijd dat was. Op initiatief van Oud Vorden is er in samenwerking met de gemeente Bronckhorst en het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap een informatiebord gemaakt, dat op woensdag 8 juni 2022 onthuld werd door nabestaanden van de families Philips en Windmuller, samen met burgemeester Marianne Besselink. Dit gebeurde in het bijzijn van omwonenden, vertegenwoordigers van de Joodse gemeenschap, het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap, de gemeente Bronckhorst en Oud Vorden.

Op het informatiebord staat de volgende tekst:

Dit is de oude joodse begraafplaats van Vorden. Deze plek is een laatste tastbare herinnering aan de Joodse families die tussen ca. 1770 en 1930 in Vorden woonden.

Het waren uiteindelijk in hoofdzaak drie families die hier het beeld vormden van de joodse gemeente: Philips, Wertheim en Windmuller. Zij hadden zich in de loop van de 19^e eeuw in Vorden gevestigd vanuit het naburige Hengelo-Gld. Hun beroepen waren slager, veehandelaar, koopman, tapper of manufacturier.

Rond 1875 kochten de Vordense Joden dit stukje grond als begraafplaats. Aan het eind van het middenpad bevond zich toen een metaheirhuisje waarin de plechtigheden (rituele wassing en het opzeggen van gebeden) voorafgaand aan een begrafenis plaatsvonden. Hierin bevonden zich twee schragen, een plank en een draagbaar. Dit huisje moet na 1950 afgebroken zijn.

Zelfstandig in 1882

Kerkelijk vielen de Vordense joden eerst onder de joodse gemeente Lochem, maar in 1882 werd Vorden als zelfstandige joodse gemeente erkend. Dit betekent dat er minimaal 10 volwassen joodse mannen aanwezig waren om een zogenoemde minjan te vormen, het noodzakelijke aantal volwassen mannen om een gebedsdienst te houden. De godsdienstoefeningen werden bij één van de leden thuis gehouden. Voor echt feestelijke diensten buiten de wekelijkse Sjabbat ging men terug naar de sjoel (synagoge) in het naastgelegen Hengelo, waar men ook de familie of andere joden kon treffen.

Eind 19^e eeuw vertrokken veel mensen in Nederland van het platteland naar de stad, zo ook de Joden uit Vorden. In 1930 vertrok het laatste Joodse gezin. Kort daarna werd de joodse gemeente Vorden officieel opgeheven en weer bij Lochem gevoegd.

In 1934 vond op deze begraafplaats de laatste begrafenis plaats. De in Hilversum overleden Anna van Win-Wertheim vond haar laatste rustplaats naast haar enige dochter Eliza Meijer die hier 23 jaar eerder begraven werd.

Gemeentelijk monument

In samenspraak met het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap (NIK) verzorgt de plaatselijke overheid het onderhoud van de begraafplaats. In 2015 heeft de gemeente Bronckhorst deze begraafplaats aangewezen als gemeentelijk monument.

Wie liggen hier begraven?

Amon Wertheim 1813 Bocholt (Dtsl) – 1887 Vorden

Elizabeth Wertheim-Windmuller 1813 Hengelo (Gld) – 1887 Vorden

Grietje Windmuller-De Jong 1812 Hengelo (Ov) – 1893 Vorden

Jozeph Windmuller 1810 Hengelo (Gld) – 1894 Vorden

Eliza Meijer 1876 Barneveld – 1911 Barneveld

Diena Philips-Jacobs 1844 Zelhem - 1916 Vorden

Sander Philips 1840 Hengelo (Gld) – 1919 Zutphen

Anna van Win – Wertheim 1851 Vorden – 1934 Hilversum

Verder zijn er nog zes graven waarvan de grafsteen verloren is gegaan of waarvan onduidelijk is of er ooit een zichtbaar grafmonument werd geplaatst. Deze onzichtbare graven bevinden zich ook op de rechterhelft van de begraafplaats, maar het is niet duidelijk waar precies.

Zonder grafmonument

A Jacob Windmuller 1841 Vorden – 1873 Vorden

B Joseph Windmuller 1876 Vorden – 1876 Vorden

C Heijman Windmuller 1848 Vorden – 1882 Vorden

D Heintje Windmuller 1845 Vorden – 1885 Vorden

E Philip Philips 1871 Vorden – 1890 Vorden

F Alexander van Koppele 1801 Rotterdam – 1889 Vorden

Zelfstandige Joodse gemeente

Een eigen Joodse gemeente en begraafplaats

Familiebeschrijving

Drie Joodse families in Vorden